Nâzım’ı Anlamak

NÂZIM TÜRKİYE'DENÂZIM TÜRKİYE'DE

2013 yılında Boğaziçi Üniversitesi’nde Nâzım Hikmet’in anısını yaşatmak, arşivini ve bilgi-belge merkezini oluşturmak, eserlerini ve çok yönlü kimliğini kamusal alana açmak ve şairin Türkiye’de edebiyata, sanat ve kültür politikalarına yaptığı katkıları çok boyutlu bir biçimde değerlendirmek amacıyla Nâzım Hikmet Kültür ve Sanat Araştırma Merkezi kurulur.

Günümüzde modern Türk şiirinin kurucularından biri olarak kabul edilen Nâzım Hikmet, uzun yıllar yasaklı bir şair olduğu için üzerine yeterince çalışılmamıştır. Hakkında çok sayıda anı ve biyografi niteliğinde kitap yayımlanmış olsa da şairin eserleri, kimliği, sanatı ve edebiyatı üzerine yapılan akademik çalışmalar 2000’li yıllara kadar son derece sınırlıdır.

Nâzım Hikmet'in Türk şiiri üzerindeki otuz yıl gecikmeli etkisi

Yalçın Armağan

Akademisyen Yalçın Armağan, Türkiye’de 1936 yılında yasaklanan Nâzım Hikmet eserlerinin, neredeyse otuz yıl sonra, 1965’te yeniden yayımlanmaya başlamasıyla şiir dünyasında hem içerik hem de biçim açısından yarattığı etkileri anlatıyor.

Nâzım'ın Hikâyesi Videoları

Nâzım’ın 1965’te kitaplarının yayımlanması da bir keşfe dönüşüyor aslında. 1930’larda yazan bir şairi 65’te keşfediyoruz. 1960’ların ve 70’lerin şiiri, büyük oranda politikayla biçimlenmiş şiiri model olarak Nâzım’ı almış görünüyor. Orada da yine ilginç bir durum var. Mesela Nâzım’ın aşk şiiri yazmış olması bu dönemde tartışmalara neden olmuştur, ‘Bir devrimci aşk şiiri yazar mı?’, diye. Burada, bütün yeniden keşiflerde gördüğümüz gibi, mevcut olanın tamamen alındığını değil, belli noktaların seçilerek alındığını görüyoruz.

Nâzım Hikmet üzerine çalışmaların azlığı, öncelikle şairin edebiyatının yeterince kavranıp tartışılamamasına yol açmıştır. Ama en az bunun kadar önemli bir başka etkisi daha vardır: Yıllardır Nâzım Hikmet’in varlığı görmezden gelinerek yazılmış Türk edebiyatı tarihinin ve eleştirisinin de eksik olduğu gerçeği.

Boğaziçi Üniversitesi Nâzım Hikmet Kültür ve Sanat Araştırma Merkezi kurulduğu günden bu yana Nâzım Hikmet üzerine çok sayıda konferans, panele ve etkinliğe ev sahipliği yaparken akademik alanda yürütülen yeni çalışmaları da kitaplaştırır.

Şiir Dünyadan İbaret: Nâzım Hikmet Üzerine Yeni Çalışmalar adlı kitabın önsözünde Olcay Akyıldız yeni çalışmaların çerçevesini şu şekilde çizer:

Nâzım Hikmet farklı dönemlerinde ağırlıkları değişse de tüm şiir yazma serüveni boyunca estetik etik dengesine dikkat etmiş; “serbest nazım” anahtar kavramı ile özetleyebileceğimiz biçimsel kırılmaları hiçbir zaman keyfi şekilsel oyunlar olmamıştır. Bu anlamda içerik biçimi zorladığı için yeni temsil yolları aradığını sıklıkla belirten Nâzım Hikmet’in şiiri her döneminde kendini yenileyen ve toplumculuğundan ödün vermeden deneysel olabilen bir şiirdir. Bu özellikleri ile Nâzım şiiri yeni eleştirel yaklaşımlara ve okumalara açıktır. Her ne kadar kendisini çoğunlukla şair kimliği ile anıyor olsak da Nâzım Hikmet farklı türlerde eserler vermiş ve bu türler arasındaki etkileşimlerle sinemayı, resmi, tiyatroyu şiire taşımış bir sanatçıdır. Bu bağlamda da onun sinematografik gözünü, resim sanatıyla ilişkisinin izlerini dizelerinde, şiirinin etkilerini ise tiyatro oyunlarında görmek mümkündür. Şiiri sadece bu türleri içermekle kalmaz, aynı zamanda edebi türler arasındaki sınırları da geçirgen hale getirir. Destandan romana uzanan türler arası yolculuğunu ilk şiirlerinden son şiirlerine dek takip etmek mümkündür. Bütün bu etkileşim ve kapsayıcılıkla birlikte Nâzım algısının siyasi ve tarihsel olanla bağlantıları da hala tartışılmaya açık alanlardır.
Şiir Dünyadan İbaret Nazım Hikmet Üzerine Yeni Çalışmalar (Haz. Olcay Akyıldız ve Murat Gülsoy), Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, Haziran 2019, sayfa x.

MEMLEKETİMDEN İNSAN MANZARALARI

Nâzım Hikmet

[…]
Anadolu Sürat Katarı yaklaşıyordu Sapanca’ya.
Siyah elbiselerin sarışını
siyah elbiselerin esmerine dedi ki
‘— Deminden beri bakıyorum, Faik Bey,
aşçı, Metrdotel ve garson
şurda camın arkasında bir şeyler okuyorlar’
‘— İyice bakmamışsınız.
Garson okuyor, dinliyor ötekiler.’
‘— Evet.
Ne okuyorlar acaba?’
‘— O garson ne okuyabilir? diye düşünüyorsunuz.
Garson ve okumak.
Aşçıbaşı ve okunan bir şeyi dinlemek
tuhafınıza gidiyor.’
‘— Doğru.
Karagöz’e benzemiyor okudukları şey.’
‘— Niye Karagöz geldi aklınıza?’
‘— Bilmem.
Fakat başka bir şey de olabilir.’
‘— Ahmet Haşim’in şiirleri niye olmasın?’
‘— İmkânı yok.
Hayır.
Aşçıbaşı anlayamaz Haşim’i.’
‘— Haklısınız, Bay Şekip Aytuna,
aşçıbaşıya anlatacak
açık
korkunç
cesur
haklı ve umutlu bir tek sözü yoktur Ahmet Haşim’in.’
‘— Şiir bunlardan mı ibaret yalnız, Doktor Bey?’
‘— Şiir dünyadan ibaret.
Ve bugünkü dünyada yalnız bu dediklerim anlatılmaya değer.’
‘— Ne garip fikirleriniz var.’
‘— Gariptirler,
hatta bir bakıma komik,
hatta bir bakıma mürai, züppe ve alçak
sadece bol bol gevezelik edip
dövüşmedikleri, dövüşemedikleri için…’
[…]

MEMLEKETİMDEN İNSAN MANZARALARI

Nâzım Hikmet

Vatandaşlığının İadesi

ÖNCEKİ

Arama

© Boğaziçi Üniversitesi Nâzım Hikmet Kültür ve Sanat Araştırma Merkezi

Nâzım’ı Anlamak

Vatandaşlığının İadesi

Proje Hakkında