© Boğaziçi Üniversitesi Nâzım Hikmet Kültür ve Sanat Araştırma Merkezi

Radyo Programları

1950’ler Soğuk Savaş yıllarıdır ve radyo önemli bir propaganda aracıdır. Macaristan, Doğu Almanya ve Bulgaristan’da Sovyet yanlısı yayınlar yapıldığı dönemde, Nâzım Hikmet’in oyunları da radyolardan yayınlanır. Ardından edebiyat ve güncel siyaset üzerine konuşmalar yaptığı programlar gelir. 1955’te Budapeşte Radyosu’ndan yaptığı bir dizi yayında Tevfik Fikret’ten, Orhan Veli’den, Oktay Rifat’tan şiirler okur, Yaşar Kemal, Orhan Kemal gibi yazarların yapıtlarını över.

E.S.: Geçen sefer söz vermiştiniz, bize gene birkaç şiir okuyacaktınız. Acaba bu sefer hangi şiirleri okuyacaksınız?
N.H.: Bu sefer bakın ne okumak istiyorum. Biliyorsunuz, bütün dünyada insanlar, milletler barış için savaşıyor. Üçüncü bir dünya harbinin dünyayı mahvetmemesi için savaşıyor. Ve bilhassa Almanların yeniden silahlandırılması aleyhine savaşıyor. Atom bombasının kullanılmaması için savaşıyor. Bu savaş mukaddes bir savaş. Ve benim aklıma bugünlerde bizim büyük Tevfik Fikret’in, Türk halkının en büyük şairlerinden birinin, harp aleyhinde yazdığı şiirlerden bir parça geliyor. Size onu okumak istiyorum:

[…]
Kahramanlık… Esâsı kan, vahşet;
Beldeler çiğne, ordular mahv et;
Kes, kopar, kır, sürükle, ez, yak, yık;
Ne ‘Aman!’ bil, ne ‘Âh!’ işit, ne ‘Yazık!’;
Geçtiğin yer ölüm, elem dolsun;
Ne ekinden eser, ne ot, ne yosun;
Sönsün evler, sürünsün âileler;
Kalmasın hırpalanmadık bir yer;
Her ocak benzesin mezar taşına;
Damlar insin yetimlerin başına…
Bu ne vicdân-güdâz şenîa, ne âr;
Yere geç setvetinle, ey serdâr!
Her zafer bir harâbe, bir medfen;
Ey cihangîr, utan şu makberden!
[…]

İşte bu şiiri de, bunun gibi daha birçok parçalarını da sık sık okuyorum bugünlerde ve Fikret gibi bir şairimiz var diye övünüyorum doğrusu.
Nâzım Hikmet. Konuşmalar. Adam Yayınları, 1993. 88.

Kayıtlar
Nâzım Hikmet'in Radyo Konuşmaları
Budapeşte Radyosu’nda yayınlanan programların kayıtlarını Tüstav Arşivi’nden dinleyebilirsiniz.

Nâzım Hikmet 1958’de İsmail Bilen tarafından Leipzig’de kurulan Bizim Radyo’da programlara başlar. Burada yıllar önce avangart bir dergi olan Resimli Ay’da birlikte çalıştığı Sabiha Sertel ve kızı Yıldız Sertel’le buluşur.

Amsterdam arşivlerindeki Bizim Radyo yayınlarına ait bant çözümlerinde, haber bültenleri değil, konuşma ve diğer kısa programlar bulunmaktadır. Günümüze ulaşan 96 bant çözümünün 27’sinde Nâzım’ın adı (bazen kısaltma biçiminde) yayıncı olarak görünmektedir. Ayrıca 17 yayında da, Nâzım’a radyodaki arkadaşlarının taktıkları ‘Üstat’ lakabı bulunmaktadır. (Erdinç 1987, 102). Bu konuşmalardan bazıları önceden kaydedilmiş olabiliyordu, ama amaç mümkün olduğunca güncel olmak ve en son siyasi gelişmeleri ele almaktı. Çeşitli kereler Leipzig’e giden Nâzım’ın bu programlara katkısı genellikle kısa ve özdü, konuşmaları üç dört dakikayı, yani dört daktilo sayfasını geçmiyordu. Budapeşte’den yayın yaparken ilk başlarda mikrofon önünde biraz heyecanlansa da, çok geçmeden güveni yerine gelmiş ve dinleyicileriyle arasında bir yakınlık kurulmuştu. Dinleyicilerine, Menderes’in kontrolü altındaki meydanın balonlarını söndürmeyi amaçlayan, kısa ve vurucu cümlelerle sesleniyordu. Nâzım’ın yürüttüğü keskin bir komünist propaganda değil, dinleyicilerin mizah duygusuna ve toplumsal eşitlik özlemine hitap eden daha ince bir radyo gazeteciliğiydi.

Göksu, Saime ve Timms, Edward. Romantik Komünist. YKY, 2011. 372.

Oyun Yazarı

ÖNCEKİ

Vera

SONRAKİ
naziminhikayesi